کد مطلب:20388 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

آيا دعاهايي كه در شب قدر مي خوانيم، به استجابت خواهد رسيد؟ آيا دعاها در سرنوشت ما مؤثر است؟

مقدمه:خداوند در قرآن مي فرمايد: و إذا سئلك عبادي عنّي فإنّي قريب؛[4] پيامبر! هنگامي كه بندگانم از تو دربارة من سؤال كنند، (به آنان ) بگو من نزديكم؛ نزديك تر از آنان به خودشان و نزديك تر از شريان گردن ها شان.[5]

سپس مي فرمايد: من دعاي دعا كننده را به هنگامي كه مرا مي خواند، اجابت مي كنم. بنابراين بندگان من بايد دعوت مرا بپذيرند و به من ايمان آورند.

مفهوم دعا

دعا به معني خواستن و درخواست نمودن است. يكي از عواملي كه انسان را در مسير دعا و درخواست سوق مي دهد، احساس نياز و نيازمندي است. انسان وقتي گرسنگي با تشنگي را احساس كرد، به سمت غذاو آب حركت مي كند. هر اندازه اين احساس و دريافت دروني شديدتر باشد، تحرك و تلاش براي دست يابي به آن افزون تر و انگيزه اش قوي تر مي گردد.

منشأ پيدايش احساس نياز، معرفت و شناخت است.

از سويي مي دانيم شناخت صحيح و مطابق با واقع، آدمي را در مسير هدف و مقصد قرار مي دهد، ولي شناخت نادرست و تخيّلي او را بر اسب آرزوها و اوهام و تخيّلات سوار مي كند.

استجابت دعا در شب قدر يا در غير آن شرايط و آدابي دارد. امام صادق (ع) مي فرمايد: آداب دعا را مراعات كن و توجه كن چه كسي را مي خواني و چگونه مي خواني و براي چه مي خواني و عظمت و كبريائيت خدا را تصديق نما و يقين داشته باش بر آن چه درون تو مي گذرد و آن چه از حق و باطل در ضمير تو نهفته است، آگاه است و راه هاي نجات و هلاكتت را بشناس. مبادا چيزي را از خدا بخواهي كه مي پنداري ماية نجات تو است، در حالي كه باعث هلاكت و نابودي ات مي شود، زيرا خدا مي فرمايد: انسان در طلب و درخواست نيكي ها، شر و بدي را طلب مي كند و انسان بسيار عجول است. پس تفكر كن چه مي خواهي و براي چه مي خواهي.

دعا اين است كه تمام وجودت اجابت پروردگار باشد. دلت در راه ديدن او آب شود و اختيار از كف دهي و به طور كلي ظاهر و باطن امور را به خدا تسليم كني.

پس اگر شرايط و آداب دعا را به جا نياوردي، انتظار اجابت نداشته باش، زيرا خدا به اندرون ما و پنهاني ترين اشيا آگاه است.

چه بسا خدا را به چيزي خوانده اي كه او خلافش را در تو مي داند.

بدان كه اگر خدا به ما دستور دعا كردن نداده بود و ما مخلصانه دعا مي كرديم. با رحمت خود دعاي ما را مستجاب مي كرد. آيا مي توان گفت: اكنون كه اجابت دعا را براي كساني كه با شرايط، دعا مي كنند، ضمانت كرده، اجابت نمي كند؟

سپس حضرت اضافه مي كند: اگر شرايطي را كه برايت گفتم، فراهم كردي و مخلصانة دعا خواندي، مژده مي دهم تو را به يكي از اين سه هديه:

1ـ يا به زودي آن چه را از خدا خواستي ، به تو مي دهد.

2ـ يا براي آخرت تو بيشتر از آن چه خواستي، ذخير مي كند.

3ـ و يا بلايي را از تو بر مي گرداند و دور مي سازد كه اگر مي رسيد، تو راهلاك مي كرد.[6]

بايد توجه داشت به مضمون آية أمّن يجيب المظطرّ إذا دعاه و يكشف السوء .[7] دعا به هنگام اضطرار و عقيم ماندن تمام تدبيرها و تلاش و كوشش ها انجام مي گيرد، نه اين كه انسان بنشيند و پيوسته دعا كندو منتظر باشد از طريق دعا همة مشكلاتش برطرف گردد.

به بيان ديگر: دعا يك نوع خود آگاهي و بيداري دل و انديشه و پيوند باطني با مبدأ همة نيكي ها و قدرت ها براي فراهم شدن اسباب و عواملي است كه از دائرة قدرت انسان بيرون است. پس انسان بايد با تدبير و تلاش خويش به دنبال هدف حركت كند و از خدا امداد و كمك طلب نمايد. لذا عارفان بيدار دل با عنايت به پنج اصل دست به دعا بر مي دارند:

1ـ اگر در اوج قدرت و توانايي همانند سليمان پيامبر (ص) هم باشند، خود را موجودي مضطر و فقيري ناچيزي مي بينند، چون خود را مالك حقيقي هيچ چيزي حتي نفس خويش نمي دانند و در هيچ زمينه اي احساس استغنا و استقلال نمي كنند و با بيان هذا من فضل ربّي[8] ، خود را در فقر مطلق مي بينند.

2ـ به قدرت و منزلت كسي كه قضاي حاجت خويش را از او طلب مي كنند، واقف و آگاه هستند.

3ـ آداب و شرايط و مقدمات و مقوّمات برآورده شدن حاجات و خواسته هاي شان را فراهم مي سازند.

4ـ آسيب ها و آفت هاي مانع اجابت را برطرف ساخته يا ابزار و وسيلة لازم آن را فراهم مي سازند.

5ـ به ظرفيت و توان و استعداد هاي ذاتي و اكتسابي خويش توجه دارند و مطلوب خويش را با آن هماهنگ مي سازند.

آيا دعا در سرنوشت انسان تأثير دارد:

خداوند سرنوشت انسان را بر اساس رفتار و گفتار و نيّات او تقدير مي نمايد. به بيان ديگر: سرنوشت انسان تحت تأثير دو دسته عوامل مادي و معنوي تقدير و تنظيم مي گردد: يكي از عوامل معنوي مؤثر در سرنوشتانسان دعا است. امام صادق (ع) مي فرمايد: دعا سرنوشت و قضا را بر مي گرداند حتي اگر در مرحلة حتميت و قطعيت قرار گرفته باشد.[9]

2[4] بقره (2) آيه 186.

2[5] و نحن اقرب اليه من حبل الوريد، ق (50) آية 16.

2[6] مصباح الشريعه، ص 132، باب 62 ، به نقل از كتاب اخلاق ، سيد عبدالله شبر، ترجمه محمد رضا جباران، ص 104.

2[7] نمل (27) آية 62.

2[8] نمل (27) آيه 40.

2[9] محمد تقي مجلسي، بحارالانوار، ج 90، ص 295.